Куринмас материя
Маколада куринмас материя хакида сухбат боради. Бу кандай материя экани уни куринмас деб номлашибди. Яхшиси куринмас материя тушунчасини келиб чикиш тарихидан бошлаган маъкул. Ха, бу материя реал кузатишлар натижасида "очилган" десак хам булади. Куринмас материя тушунчаси - хозирча гипотеза холос. Уни мавжудлиги исаботланган эмас. Лекин куринмас материя тушунчасини назарияга киритибгина баъзи бир бир кузатаетган ходисаларни тущунтириш мумкин.
|
|
Шу жараенни юлдузларнинг галактика ядроси атрофида айланма харакатида кузатиш керак эди. Ядрога якин жойлашган юлдузлар тезрок харакатланишади. Галактиканинг чекка кисмида жойлашган юлдузлар секинрок харакатланишади. Аммо, 1922 йил британия ва голландия астрономлари Джеймс Джинс и Якобус Каптейн галактикада юлдузлар харакатини кузатаетиб, галактикадаги модданинг жуда куп кисми куринмайди - деган хулосага керишди. Бу моддани куринмас материя - деб номлашган. Уларнинг хулосаси нимага асосланган. Галактиканинг чекка кисмидаги юлдузларнинг тезлиги урта кисмидаги юлдузлар тезлиги билан бир хил ( баъзи бир холларди чеккадаги юлдузлар тезлиги каттарок). Бу ходисани тушунтириш учун галактикада яна кандайтир массага эга булган материя бор, факат у кузга куринмайди деган тахмин керак эди. |
|
![]() |
Энди эътиборингизни манабу графикга каратинг. Графикда горизонтал чизик - галактика марказидан юлдуз харакатланаетган орбитагача булган масофа. Тик вертикал яизик эса жлдузларнинг уз орбитаси буйлаб харакатланиш тезлиги. А - пунктир чизик Ньютон конунида келиб чикган холда юлдузларнинг тезлигини масофага богликлик хисобланган графиги. В - чизик реал кузатилаетган тезликни масофага богликлик графиги. Бундан куриниб турибдики маълум бир масофадан кейин барча юлдузларнинг тезлиги узгармаяпти. |
![]() |
Олимларнинг фикрича кузатиш мумкин булган фазонинг 22% моддаси куринмас материядан иборат. Галактикаро газ ва юлдузлардаги материя мос равишда 3.6% ва 0.4% ни ташкил этади. Куринмас материяни бор деб фараз килсак, кузатилаетган баъзи бир ходисаларни тушунтириш учун куринмас энергия тушунчасини хам киритиш керак. |
Куринмас материяни мавжудлигига ундовчи
бошка ходиса ва кузатишлар ва назарий мулохазалар хам мавжуд. Биз юкорида факат
битта кузатишни келтирдик холос